Ideja e bashkimit të Kosovës me Shqipërinë është një tjetër qasje dhe vlerësim i kotë e i papërgjegjshëm që vetëm sa e nxit separatizmin e serbëve të Kosovës. Kështu thotë eksperti i mirënjohur amerikan për Ballkanin, Edward P. Joseph.
Në një intervistë për “Kohën Ditore”, Joseph foli edhe për dështimin e dialogut të deritanishëm ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, për arsyet pse ideja e shkëmbimit të territoreve dhe korrigjimit të kufijve ishte e keqe, si dhe për nevojën që dialogu të vihet nën udhëheqjen amerikane.
Joseph, aktualisht profesor dhe shkollar i lartë pranë “Johns Hopkins School of Advanced International Studies”, ka edhe një propozim se si do të mundë të arrihej një marrëveshje mes Kosovës dhe Serbisë, e modeluar në marrëveshjen mes Shkupit dhe Athinës.
“Me qëllim që ta përmbushin synimin historik shqiptar për pavarësimin e plotë dhe të tërësishëm të Kosovës, shqiptarët, paradoksalisht, duhet ta pranojnë lidhjen e pashkëputshme me serbët në Kosovë. I takon Prishtinës të pranojë dhe të respektojë se Beogradi – me gjithë shtypjen – i ka legjitimë pretendimin dhe lidhjen me Kosovën si burim të kombësisë serbe. Kjo gjë nuk është e lehtë, por Greqia dhe Maqedonia e Veriut demonstrojnë se mund të bëhet”, thotë Joseph, i cili me vite të tëra ka punuar në Kosovë dhe rajon, dhe në Washington konsiderohet si një prej njohësve më të mirë të zhvillimeve dhe rrethanave në Ballkan.
KD: Z. Joseph, qëndrimi juaj i fundit rreth asaj se si do të mundë të shpëtohej nga dështimi dialogu Kosovë-Serbi, i publikuar në revistën “Foreign Policy”, ka tërhequr goxha vëmendje në rajon dhe gjetkë. Aty bëni thirrje për një qasje krejtësisht ndryshe për çështjen. A do të thotë kjo, sipas këndvështrimit tuaj, se dialogu aktual i ndërmjetësuar nga Brukseli ka dështuar dhe nuk mund të ringjallet?
Joseph: Pa dyshim, qasja e bazuar në mbështetjen (qoftë pasive apo aktive) e ndarjes së Kosovës, përfshirë të ashtuquajturin shkëmbim territoresh, ka dështuar. Kancelarja gjermane, Angela Merkel, e ka bërë të qartë këtë gjë në Samitin e Berlinit, në fund të prillit. Problemi qëndron aty se as ajo dhe as ndokush tjetër nuk e ofron një alternativë. Këtë gjë unë provova ta bëja në artikullin tim në “Foreign Policy” – të propozoj një mënyrë të re për zgjidhjen e bllokadës së Kosovës. Aty përmend se si Prishtina ashtu edhe Beogradi kanë cekur – me të drejtë – se SHBA-ja duhet të jetë plotësisht e angazhuar që dialogu i ringjallur dhe negociatat të korrin sukses. Me hendekun e krijuar tani në Bruksel (pas zgjedhjeve për Parlamentin Evropian) është me rëndësi që Washingtoni t’i prijë këtij procesi.
KD: Ju e citoni po ashtu marrëveshjen e emrit midis Shkupit dhe Athinës si një shembull që duhej ndjekur në rastin e Prishtinës dhe Beogradit. Por dikush mund të argumentojë se kjo ishte një marrëveshje shumë “më e lehtë” për t’u arritur, krahasuar me atë që pritet të jetë rasti me Kosovën dhe Serbinë. Përtej “normalizimit”, që është një synim i përbashkët i të dyja palëve, në pak çka tjetër ekzistojnë të përbashkëta – Maqedonia Veriore ishte shtet i pranuar plotësisht, anëtar i OKB-së, me shteg të qartë integrimi në BE, dhe teksa Greqia nuk e pranonte emrin e Maqedonisë, ajo kurrë nuk ka shprehur ndonjë pretendim territorial mbi fqinjin verior. Kështu që, si saktësisht mund të “kopjohet” marrëveshja e Prespës në rastin tonë?
Joseph: Përgjigjja ime në këtë pyetje të rëndësishme është e ndarë në dy pjesë. E para, nëse çështja e Maqedonisë ishte njëmend aq “e lehtë”, atëherë pse nuk u zgjidh shumë kohë më parë?
E vërteta është se konflikti midis grekëve dhe maqedonasve është i rrënjosur në të njëjtin kontekst shumëshekullor (rënia e Perandorisë Osmane, luftërat ballkanike) sikurse edhe ai mes serbëve dhe shqiptarëve të Kosovës. Derisa dhuna është më e freskët në Kosovë, njerëzit harrojnë se ka ndodhur një dhunë mizore mes grekëve dhe maqedonasve gjatë Luftës Civile greke (pas Luftës së Dytë Botërore). Rezultoi me spastrim etnik dhe zhvendosje; për shembull, familja e ministrit të Jashtëm maqedonas, Nikola Dimitrov, i cili e negocioi Marrëveshjen e Prespës, ka origjinën prej asaj që njihet si Maqedonia e Egjeut, do të thotë territor grek. Zemërimi vazhdon të jetë i madh, siç kemi parë edhe në reagimet rreth marrëveshjes në dy vendet.
E dyta, nuk është e vërtetë se Maqedonia e Veriut e ka të qartë shtegun e integrimit në BE. Shtegu i saj drejt NATO-s dhe BE-së ishte bllokuar plotësisht nga Greqia, sherri i kësaj përplasjeje. Pikërisht kjo mungesë perspektive dhe progresi i ka hapur rrugë regjimit destruktiv të Gruevskit – një dekadë e humbur, e nxitur pjesërisht nga provokimet absurde në Greqi. Dhe, ç’është e vërteta, ekziston njëfarë pretendimi territorial në gjithë këtë çështje identitare: Greqia i druan irredentizmit mbi Maqedoninë e saj dhe maqedonasit i frikësohen përmbysjes së territorit të tyre përmes sfidave të identitetit maqedonas, që do të thotë se argumenti se maqedonasit janë “në të vërtetë bullgarë (apo serbë, ose vetëm sllavë)” e zhvlerëson pretendimin për një shtet maqedonas.
Si përmbledhje, Marrëveshja e Prespës i zgjidh çështjet jashtëzakonisht të ndjeshme identitare të rrënjosura në një të shkuar të dhunshme. E arriti një gjë të tillë në mënyrë gjithëpërfshirëse – jo vetëm t’i shtyjë problemet e zorshme nën qilim, që ato të rishfaqen sërish më vonë. E trajton të shkuarën haptas dhe drejtpërsëdrejti, dhe e përcakton një shteg të qartë drejt një të ardhmeje produktive. Është në të vërtetë një model i asaj se si do të duhej të ishin Kosova dhe Serbia. Propozimi im bazohet në faktin se Thaçi dhe Vuçiqi nuk janë Tsiprasi dhe Zaevi, që do të thotë se duhet të ketë përfshirje më të madhe të SHBA-së në proces dhe shtysa më të mëdha.
Mungesa e vizionit dhe e alternativës
KD: Keni sugjeruar se palët aktuale në dialog, presidenti Thaçi dhe presidenti Vuçiq, nuk e kanë vizionin e duhur për ta mbërritur një marrëveshje të qëndrueshme dhe progresive, dhe se plani i tyre për zgjidhje – i bazuar në shkëmbim territoresh dhe përmirësim kufijsh – është jo mirë i menduar dhe përbën kërcënim për stabilitetin e rajonit. Meqë asnjëri prej tyre nuk duket se ka hequr dorë prej ideve, me gjithë faktin se plani i tyre i shkëmbimit të territoreve është “torpeduar”, siç thoni, nga kancelarja gjermane, Angela Merkel, a është e qëndrueshme që të pritet një qasje më e mirë në dialog për aq kohë sa këta dy presidentë i përfaqësojnë dy shtetet?
Joseph: Po, është plotësisht e mundur të besohet se Thaçi dhe Vuçiqi mund të binden që të heqin dorë prej fiksimit të tyre për shkëmbim territoresh – në rast se iu ofrohet ndonjë alternativë serioze, e mbështetur nga SHBA-ja dhe BE-ja. Dialogu i BE-së ka qenë tepër pasiv. Pa angazhim serioz të SHBA-së dhe BE-së dhe investime në proces – dhe fjala është për investim në rezultat – nuk është çudi se dy liderët janë vendosur për një rrugëdalje në dukje “të thjeshtë”. Por shkëmbimet janë shumë më të ndërlikuara për t’u zbatuar në praktikë; do të rezultonin me zhvendosje masive popullatash (të serbëve, në jug të Ibrit, dhe shqiptarëve prej cilësdo pjesë të Luginës së Preshevës që nuk i dorëzohet Kosovës, plus atyre serbëve nga territori që i dorëzohet).
Sikurse Tsiprasi dhe Zaevi, Vuçiqi dhe Thaçi duhet t’i qasen problemit në mënyrë gjithëpërfshirëse – jo të dalin me njëfarë shkëmbimi të shpejtë territoresh që vetëm sa do të hapte probleme të reja dhe t’i linte të vjetrat të pazgjidhura. Për ta arritur këtë, vizionet dhe shtysat duhet të furnizohen nga jashtë, në rend të parë nga SHBA-ja. Qasja ime e “pohimit serb” është vetëm njëra prej mënyrave për sigurimin e njohjes së plotë, të dyanshme dhe për një të ardhme të re për të dyja vendet. Besoj se vlerësimet e Vuçiqit në Parlament sugjerojnë se ai është i interesuar për një marrëveshje. Është koha për qasje imagjinuese, për zgjidhjen e problemit.
KD: Keni thënë po ashtu se pasi që Samiti i Berlinit ia mbylli përfundimisht dyert opsionit të ndryshimit të kufijve, një derë e re për angazhimin më të thellë të SHBA-së është hapur, e cila, nga ana tjetër, mund ta paraqesë një mundësi për të pasur qasje krejtësisht të re bazuar në procesin e Prespës. A do të thotë kjo se ju jeni të bindur se njerëzit përbrenda Administratës amerikane, që (siç raportohet) kanë qenë në favor të opsionit të këmbimit të territoreve, po ashtu kanë hequr dorë nga kjo ide?
Joseph: Shpresoj që ata në Administratë, që e kanë mbështetur qasjen e gabuar të shkëmbimit të territoreve, ta kuptojnë se kjo është rrugë pa dalje – apo akoma më keq… një rrugë që shpie drejt më shumë problemeve. Ajo që këta zyrtarë duhet ta kuptojnë është se ata do t’i “posedojnë” pasojat e shkëmbimit territorial në Bosnjë, për shembull. Duhet të kthehen në tabelën e vizatimeve.
“Kompensimi” për serbët
KD: Sipas qëndrimit tuaj, strategjia aktuale perëndimore, që mbështetej në premisën se Vuçiqi dhe Serbia duhet të “kompensohen” për humbjen e Kosovës, është e gabuar. Në vend të kësaj, ju thoni se në mënyrë që Serbia ta njohë shtetësinë e Kosovës, Kosova duhet “ta njohë legjitimitetin e pretendimit serb”. A mund ta elaboroni më mirë se çfarë nënkupton kjo?
Joseph: Duhet t’ia shtrojmë vetes pyetjen më të rëndësishme: Për çfarë përnjëmend është përplasja rreth Kosovës? A është kryekëput për “Trepçën” apo për ndonjë aset tjetër fizik? A është për ndonjë territor strategjik, siç është Bërçko (në BeH)? Apo për kërcënimin e perceptuar ushtarak dhe të sigurisë?
Jo, nuk besoj se është për ndonjë prej këtyre lloj çështjeve. Besoj se përplasja ka të bëjë me pretendimin konkurrues për të njëjtin territor, për shkaqe të veçanta – të acaruara nga narrativet skajshmërisht përplasëse të së shkuarës. Shqiptarët e Kosovës e duan Kosovën si tokë të shtetit të tyre; ky është, me plot kuptimin e fjalës, atdheu i tyre dhe baza për shtetin e tyre. Narrativi i tyre është ai i shtypjes dhe dhunës në duart e padronëve serbë. Serbët e duan Kosovën si pjesë të pashkëputshme të ekzistencës së tyre kombëtare. Pretendimi nuk është strategjik (ç’është e vërteta, hekurudha strategjike kalon paralel Kosovës, përmes Luginës së Preshevës). Narrativi i tyre është ai i tradhtisë së shqiptarëve (në të shkuarën e largët dhe më të hershme), dhe e prek kulmin me fushatën “e padrejtë” ajrore të NATO-s, si shembull tipik i gjithë trajtimit “të padrejtë” të serbëve gjatë rënies së Jugosllavisë. (Milosheviqi nuk përfshihet në këtë narrativ). Deri më tani, serbët e shohin pretendimin e tyre ndaj Kosovës të justifikuar vetëm me qeverisjen e saj.
Me pak fjalë, për serbët, Kosova nuk është një shtesë që mund të pritet apo “kompensohet”; nuk mund të gjeni kompensim për zemrën apo shpirtin e kombit tuaj. Kjo është arsyeja pse Vuçiqi përballet me kundërshtime nga Kisha dhe të tjerët. Zgjidhja është mbajtja e lidhjes me zemrën dhe shpirtin e Kosovës – pa e qeverisur atë.
Kështu është edhe me shqiptarët. Me qëllim që ta përmbushin synimin historik shqiptar për pavarësimin e plotë dhe të tërësishëm të Kosovës, shqiptarët, paradoksalisht, duhet ta pranojnë lidhjen e pashkëputshme me serbët në Kosovë. I takon Prishtinës të pranojë dhe të respektojë se Beogradi – me gjithë shtypjen – i ka legjitime pretendimin dhe lidhjen me Kosovën si burim të kombësisë serbe. Kjo gjë nuk është e lehtë, por Greqia dhe Maqedonia e Veriut demonstrojnë se mund të bëhet.
Propozoj që Prishtina të heqë dorë nga sovraniteti i plotë mbi lokacionet ortodokse, si kishat ortodokse serbe në Deçan dhe Graçanicë. Po ashtu, siç po bëjnë grekët dhe maqedonasit, serbët dhe shqiptarët duhet të angazhohen në një përpjekje zyrtare për t’i kuptuar dhe vendosur bashkërisht faktet historike dhe t’i kuptojnë dhe respektojnë narrativet thelbësore historike. Propozoj që krejt kjo të ketë dimension publik – mënyrë kjo e vendosjes së fakteve të secilës anë me perspektivat e tjetrës. Secila palë duhet të ballafaqohet me shtypjet e tyre ndaj tjetrit; është e vërtetë se edhe shqiptarët kanë persekutuar serbë – dhe u përket gjykatave të Kosovës që t’i gjykojnë dhe t’i ndëshkojnë haptas të akuzuarit (siç gjykatat serbe ta bëjnë të njëjtën gjë me kryerësit serbë). Kjo është forma më e lartë e sovranitetit dhe dëshmi e pavarësisë së njëmendtë të Kosovës. Ka edhe aspekte të tjera që mund t’i bashkohen kësaj marrëveshjeje, përfshirë edukimin e përbashkët universitar në gjuhën shqipe dhe serbe, siç ka propozuar KIPRED-i.
KD: Ka pasur fjalë nga shumë anë, përfshirë SHBA-në dhe BE-në, se tani kemi një “dritare të mundësisë” që është unike, dhe e cila po mbyllet, andaj nuk ka mbetur shumë kohë për të arritur një marrëveshje. Madje edhe presidenti Trump, në letrën e tij dërguar Thaçit dhjetorin e kaluar, u ka bërë thirrje Kosovës dhe Serbisë që të “shfrytëzojnë këtë moment unik” për një marrëveshje, duke shtuar se dështimi për ta bërë këtë do të ishte një zmbrapsje tragjike, meqë një shans tjetër “nuk ka gjasa të paraqitet sërish së shpejti”. Afatet janë përmendur. Fundi i vitit 2019 ishte një prej tyre. Në këtë kontekst, atëherë, a keni mjaft kohë për të arritur tek marrëveshja që propozoni ju? Dhe si të sigurohemi që administrata e SHBA-së dhe BE-ja do të mbeten të përkushtuara në këtë proces, madje edhe nëse ai zgjat më shumë se që pritet? Në fund, sa kohë mendoni se na duhet që të arrijmë deri te ky lloj i marrëveshjes?
Joseph: Presioni i kohës është pothuajse gjithmonë një faktor kritik për çdo negociatë. Afatet i përqendrojnë mendjet, posaçërisht kur ka ngjarje që detyrojnë – mundësi që do të humben apo zmbrapsje që do të ndodhin. I mbetet Bashkimit Evropian para së gjithëve që t’i ndërtojë këto afate. U mbetet Shteteve të Bashkuara të marrin rolin udhëheqës – ose as Kosova e as Serbia nuk do ta marrin afatin apo procesin me seriozitet.
Mënyra më e mirë për t’u siguruar se Brukseli dhe Washingtoni mbeten të përkushtuar në proces është që vetë palët – Prishtina dhe Beogradi – të tregojnë se, edhe ata, e kanë seriozisht. Sinjalet tani janë shumë të përziera. Edhe Vuçiqi, edhe Thaçi dërgojnë disa sinjale pozitive dhe në të njëjtën kohë disa sinjale shumë negative. Zëra të tjerë në Beograd dhe Prishtinë po ashtu dërgojnë disa sinjale shumë negative. Për SHBA-në, posaçërisht, kjo është dekurajuese. Një pjesë e mendimit në Washington është edhe kjo: “Pse të çajmë kokën dhe të përfshihemi ne, kur palët veprojnë kështu… dhe janë kaq joserioze?”
Prishtina dhe Beogradi duhet gjithmonë ta kujtojnë se pozicioni parësor ndaj Ballkanit në Washington është ky: “Lini evropianët të merren me këtë”. Natyrisht, është pothuajse gjithmonë rasti që evropianët nuk mund të merren me këtë, posaçërisht me Kosovën. Nëse Thaçi dhe Vuçiqi duan ndihmën amerikane për ta zgjidhur këtë problem, ata duhet ta fitojnë atë.
KD: Faktorë të tjerë në gjithë çështjen Kosovë-Serbi janë ndikimi dhe ndërhyrja ruse. Deri në çfarë shtrirjeje mendoni se Moska mund të ndikojë në këtë proces dhe cilat mund të jenë pasojat?
Joseph: Ndikimi dhe ndërhyrja ruse janë një problem serioz – dhe po ashtu arsye serioze që SHBA-ja ta marrë rolin prijës në zgjidhjen e përplasjes rreth Kosovës. Rusia ka ndikim të jashtëzakonshëm në Serbi, si përbrenda qeverisë dhe publikut, ashtu edhe medies. Kjo është arsyeja pse plani për zgjidhjen e çështjes së Kosovës duhet të jetë serioz dhe shumështresor. Në kontekstin e zgjidhjes së çështjes së Kosovës në mënyrë të ndershme (“Pohimi serb”), SHBA-ja duhet ta çojë përpara pakon që i transformon marrëdhëniet serbo-amerikane. Propozoj që trupat amerikane të bashkëpunojnë me homologët serbë në rindërtimin e infrastrukturës ende të shkatërruar nga bombardimet e NATO-s të 1999-s. Washingtoni duhet ta kapë dhe riparojë këtë pengesë fundamentale për procesin – pengesë kjo të cilën Rusia po e shfrytëzon. Kjo përpjekje do të ishte pjesë e një përmirësimi më të gjerë në marrëdhënien serbo-amerikane, si pjesë e zgjidhjes për Kosovën, potencialisht në nivelin e partneritetit strategjik. Asistenca e BE-së do të kishte një hise të madhe në këtë, si dhe në përpjekjet intensive për rikthimin e demokracisë serbe. Po ashtu duhet ta mbajmë rolin e Rusisë në perspektivë. Teksa substanciale, sidomos në Republikën Serbe të Bosnjës, Moska ka dështuar në përpjekjet e saja për t’i shkatërruar tri shtet e tjera kryesisht ortodokse: Greqinë; Maqedoninë Veriore dhe Malin e Zi. Rusia e shfrytëzon çështjen e Kosovës, por kjo nuk mund të krahasohet me Krimenë, për sa i përket faktit të rëndësishëm për Moskën.
KD: Shumëkush ka vërejtur, keni thënë ju, se çështja Kosovë-Serbi mund të ndikojë në stabilitetin e rajonit, teksa Bosnjë-Hercegovina është veçanërisht e cenuar shkaku i kërcënimit për shkëputje të Republikës Serbe. Prandaj, nëse Kosova dhe Serbia mund ta ndjekin shembullin e Prespës, do të ishte ai shpëtim edhe për Bosnjën, po ashtu?
Joseph: Prespa është shembull i mirë dhe frymëzim për mbarë rajonin. Përplasja kishte të bënte me shumëçka më tepër sesa vetëm emrin dhe zgjidhja kërkoi vendosje, imagjinatë dhe lidership. Kosova ndikon në Bosnjë, jo anasjelltas. Zgjidhja e çështjes së Kosovës në mënyrë stabilizuese mund të ndihmojë në stabilizimin e Bosnjës; “zgjidhja” e Kosovës me anë të shkëmbimit të territoreve është shtysë për separatizëm akoma më të madh në Bosnjë.
Ideja destabilizuese e bashkimit me Shqipërinë
KD: Pasi që plani “i korrektimit” qartazi dështoi, presidenti Thaçi tha pak më parë se bashkimi i Kosovës me Shqipërinë është synimi. A është ky një opsion i negociueshëm dhe cila do të ishte “kostoja” e tij?
Joseph: Kjo është një tjetër qasje dhe vlerësim i kotë dhe i papërgjegjshëm. Pikësëpari, Shqipëria është anëtare e NATO-s, kështu që ndryshimi i kufijve të saj nuk është vetëm çështje e bashkimit të gishtërinjve. Së dyti, një vlerësim i tillë vetëm sa e nxit separatizmin serb në Kosovë. Pse do të duhej të qëndronin serbët në Kosovë, nëse vendi i bashkohet Shqipërisë? Në këtë rast, pse fare do të duhej të kishte koncesione nga Beogradi? Komentet e tilla janë destabilizuese dhe vetëmundëse. Së treti, një qasje e implikon menjëherë stabilitetin e Maqedonisë Veriore. Thaçi do të duhej kritikuar për një vlerësim të tillë.
KD: Po e diskutojmë këtë gjë në kohën kur ka tensione të reja mes Kosovës dhe Serbisë. Vetëm pak ditë më parë, një operacion legjitim policor kundër krimit të organizuar dhe një rrjeti të kontrabandës në veri të Kosovës është cilësuar si “provokim” prej anës së Beogradit, dhe Vuçiqi madje e ngriti shkallën e gatishmërisë së ushtrisë serbe teksa kryeministrja serbe, Ana Bërnabiq, iu referua shqiptarëve të Kosovës si njerëz “porsa të dalë prej mali”. Nga këndvështrimi i Kosovës, zor se mund të shihet ndonjë relacion pozitiv (e lëre më normalizim) nën udhëheqjen aktuale të Beogradit. Gjërat mund të mos duken fare më mirë nga këndvështrimi i Beogradit, po ashtu. Prandaj, duke i pasur parasysh këto rrethana, pyetja reale është nëse aktualisht marrëveshja është fare e mundur?
Joseph: Vetë reagimi i Beogradit për këtë operacion flet shumë. Fakti se disa policë shqiptarë dhe boshnjakë janë arrestuar është anashkaluar fare. Retorika është fyese. Në të njëjtën kohë, duhet të pranojmë se dinamikat e përgjithshme midis dy vendeve janë goxha të dobëta dhe se Prishtina është po ashtu një burim. Vetë SHBA-ja i ka bërë thirrje Kosovës që t’i heqë tarifat e vendosura ndaj mallrave serbe. Komentuesit i kanë vënë në pikëpyetje pretendimet në Parlament se serbët kanë kryer gjenocid – një akuzë kjo shumë serioze. Ka pasur emërime të diskutueshme në Qeveri.
Prishtina ka bërë thirrje për përfshirjen e SHBA-së në bisedime dhe Beogradi po ashtu ka pranuar se roli i SHBA-së është esencial. Siç shkrova, çmimi i angazhimit të Washingtonit është ndalimi i menjëhershëm i çarkut të provokimit në dy vendet dhe kjo do të thotë ujdi për heqjen e tarifave.
KD: Ju i keni ndjekur zhvillimet në Kosovë dhe rreth saj për një kohë të gjatë. Po ashtu keni punuar në Prishtinë për disa vjet. Cila, sipas jush, është pengesa më e madhe në anën e Kosovës për arritjen e marrëveshjes me Beogradin?
Joseph: Ndër të tjerat role, unë kam qenë zëvendësshef i Misionit të OSBE-së në Kosovë. Kam qenë po ashtu zëvendësadministrator i UNMIK-ut për Mitrovicë. Gjithnjë jam munduar të nxjerr mësime nga këto role dhe të trimëroj organizatat tona që të kenë rol proaktiv në nxitjen e marrëdhënieve të mira midis shqiptarëve dhe serbëve. Jam shumë krenar për rolin që OSBE-ja luajti në vëzhgimin e zgjedhjeve serbe të 2012-s në Kosovë – një operacion ky që ka joshur lavde si nga Prishtina ashtu edhe nga Beogradi. Kjo ishte një tjetër dëshmi se bashkëpunimi është i mundur me asistencën ndërkombëtare.
Unë mendoj se dy pengesat kryesore për palën kosovare janë zhvillimi i kufizuar i normave demokratike dhe i institucioneve në Kosovë. Krejt këto e kufizojnë aftësinë për të negociuar në mënyrë gjithëpërfshirëse. Një tjetër arsye madhore – e cila është e përbashkëta e të gjithë popujve të rajonit – është instanca e narrativit të viktimës. Është e vërtetë se shqiptarët ishin viktima të shtypjes së pashembullt nën Milosheviqin, shtypje kjo e paparë që prej kohës së Rankoviqit. Por shqiptarët po ashtu kanë persekutuar serbë në mënyrë tejet serioze dhe të qartë, dhe kanë qenë të pashpirt karshi të drejtave dhe nevojave të tyre si qytetarë të Kosovës. Me fjalë të tjera, serbët kanë qenë po ashtu viktima në Kosovë – në duart e shqiptarëve. Është me rëndësi për të dyja palët që ta këqyrin këtë histori bashkërisht e jo të krijojnë “fajësi të barabartë” (për shkak se ndodh rrallë në ndonjë konflikt që të dyja palët të jenë barabar fajtore), por secila palë duket ta pranojë përgjegjësinë e vet për përplasjen dhe të kuptojë perspektivën e tjetrës.
Në mënyrë ironike, pala që e përqafon këtë përgjegjësi nuk është “humbëse”, por fituese e njëmendtë. Shikojini Malin e Zi dhe Kroacinë. Gjukanoviqi u kërkoi falje kroatëve për bombardimin e Dubrovnikut dhe për krimet e tjera të luftës, dhe ai më pas i persekutoi gjeneralët malazezë për këto akte. Të gjithë, përfshirë kroatët, e respektojnë Gjukanoviqin për këtë gjë.
Sot, Mali i Zi dhe Kroacia gëzojnë marrëdhënie të shkëlqyera. Kufiri është i hapur gjerë e gjatë; kroatët dhe malazeztë lëvizin lirshëm dhe bashkëpunojnë në biznes dhe shumë fusha. Ishte Gjukanoviqi ai që e bëri të mundur këtë gjë – dhe pa marrë parasysh rrethanat – ai përherë do të mbetet i respektuar për këtë. Mesiqi është po ashtu i respektuar pse e pranoi këtë kërkimfalje. Serbët dhe shqiptarët mund të veprojnë njësoj, duke i pasur parasysh udhëzimet dhe shtysat e mjaftueshme – dhe paksa lidership.
KD: Për shumë kosovarë, dialogu me Serbisë ka lënë po ashtu në hije shumë çështje të ngutshme, përfshirë nevojën për luftimin efektiv të krimit dhe korrupsionit, ngecjen ekonomike, shkallën e lartë të papunësisë dhe shërbimet jo të mira. Qytetarët e Kosovës janë po ashtu të vetmit në rajon që janë akoma nën regjimin e vizave të zonës Schengen të BE-së. Pse do të duhej që dialogu të ishte prioritet për kosovarët?
Joseph: Është e vërtetë se ekzistojnë shumë çështje të ngutshme, me të cilat përballen qytetarët e Kosovës. Përplasja me Beogradin rreth njohjes së kufijve aktualë të Kosovës është pengesë kyç për vendin – dhe i përkeqëson problemet ekonomike dhe të qeverisjes. Siç ndodhi me rastin e Maqedonisë, mbajtja e gjendjes së Kosovës në paqartësi është një thirrje për më shumë korrupsion dhe më pak përparim. Kosova dhe Serbia duhet që të dyja ta zgjidhin këtë situatë – jo si një dhuratë për tjetrën, por si një domosdoshmëri për vetë avancimet e tyre.
© KOHA.
