Martin Henze, flet për situatën e rënduar ekonomike në Shqipëri dhe për kërcënimin që po vjen për shkak të rritjes së borxhit. Në lidhje me zhvillimet politike Z. Henze, në një intervistë për gazetën “Shekulli”, kritikon qëndrimin e Ramës dhe kërkon që të bëhen ndryshime radikale
Intervista e plotë
Z.Henze, i shkëputur nga zhvillimet dramatike si rezultat i krizës së korones dhe situatës politike në Shqipëri, ne do të donim t’ju pyetim para së gjithash: çfarë vlere kanë demokracia dhe vlerat demokratike për ju personalisht?
Demokracia është forma e vetme e shtetit që korrespondon me dinjitetin njerëzor dhe mund ta garantojë atë në një afat të gjatë. Demokracia do të thotë që i gjithë pushteti shtetëror buron nga njerëzit dhe ushtrohet prej tyre përmes zgjedhjeve të lira, të barabarta dhe të fshehta. Sidoqoftë, ky parim i sovranitetit popullor duhet të plotësohet me atë të sundimit të ligjit. Demokracia dhe sundimi i ligjit janë të pandashme. Organet e pushtetit shtetëror të legjitimuar nga populli shqiptar i nënshtrohen parimit të ndarjes së pushteteve dhe duhet të respektojnë të drejtat themelore dhe individuale të dhëna nga kushtetuta. Një gjyqësor i pavarur duhet ta monitorojë këtë. Ligji ka përparësi ndaj politikës. Kjo është arsyeja pse Gjykata Kushtetuese dhe Gjykata Supreme kanë një rëndësi kaq të madhe. Ndryshimet në Kushtetutë mund të bëhen vetëm pasi kujdestari i Kushtetutës, Gjykata Kushtetuese, ka shqyrtuar ndryshimin. Sovrani ka të drejtë për një të drejtë rezistence, e cila mund të çojë në shkarkimin e qeverisë antikushtetuese nëse qeveria e zgjedhur nga populli nuk respekton parimin e kushtetutës dhe ndarjen e pushteteve. Në Gjermani e quajmë këtë “demokraci mbrojtëse”. Demokracia liberale e bazuar në shtetin e së drejtës, por jo demokracinë iliberale, është forca përcaktuese e sistemit kushtetues të vlerave të Shqipërisë.
Një demokrat si kryeministër i Shqipërisë do të ishte një kërcënim më i madh për ekonominë sesa Rama?
Henze: (qesh) Rama është par excellence globale e përgjithësuar e rrezikut në Ballkan dhe për të ardhmen e Shqipërisë: askush nuk e di se çfarë dëshiron, askush nuk e di se çfarë i vjen në mendje tjetër, askush nuk e di nëse është vërtet i shëndetshëm, askush nuk e di nëse ai e di se çfarë dëshiron. Ai duket se mendon vetëm për veten e tij, ai dhe shoku i tij Balla nuk janë demokratë. Por, varësisht se kush fiton nga opozita, do të nënkuptonte një ndryshim afatgjatë në politikë – të ardhmen për Shqipërinë, anëtarësimin në BE, rritjen ekonomike në Shqipëri, më shumë vende pune për punëtorët shqiptarë. Partitë Popullore Europian mbështesin PD-në.
Shqipëria po përballet me pyetje thelbësore për të ardhmen e saj. Vendosni krizën e koronës dhe krizën aktuale politike para vendimit të Shqipërisë: Cila është e ardhmja?
Henze: Po, lind pyetja për kombin shqiptar, por kjo pyetje lind edhe për ne evropianët. Anëtarësimi në Bashkimin Evropian është si një martesë. Partnerët duhet të përshtaten së bashku, megjithëse jo gjithmonë duhet të kenë të njëjtin mendim. Thelbi i partneritetit është të kuptohet si një treshe, ajo përbëhet nga një strukturë vlerash të përbashkëta dhe mirëkuptim juridik, ne e quajmë atë demokraci dhe sundim të ligjit, si dhe një orientim të qartë drejt perëndimit, d.m.th anëtarësim në NATO. Për më tepër, integrimi gjithëpërfshirës në tregun e brendshëm evropian dhe, si karakteristikë përfundimtare: partneriteti është ekskluziv dhe i përhershëm. Me fjalë të tjera, një Evropë e bashkuar e shteteve të kombeve demokratike.
Z.Henze, çfarë ngjarje politike në Shqipëri ju kënaqi për herë të fundit?
Epo, i kënaqur ndoshta do të thosha shumë. Por unë dhe kolegët e mi në Evropë mendojmë se është e jashtëzakonshme që Opozita e Bashkuar në Shqipëri, kjo lëvizje demokratike, megjithë sulmet e qeverisë së institucioneve të mbështetjes dhe propagandës mediatike të Shqipërisë dhe mbikëqyrjes totale, është në punë e mirë. Përfaqësuesit e partive opozitare sillen me shumë shkathtësi dhe veprojnë me qëllim. Presidenti shqiptar Meta është i vetmi organ kushtetues demokratik i mbetur, mbron popullin shqiptar dhe kushtetutën nga projektet antidemokratike të qeverisë dhe parlamentit jofunksional. Këto dy grupe na tregojnë evropianët: ekziston një shoqëri civile në Shqipëri, ka demokratë dhe atdhetarë që e kanë kuptuar se çfarë është Evropa, jo vetëm një ekonomi me funksionim të mirë, por edhe respekt të ndërsjellë, besueshmëri dhe një ndjenjë të thellë për parimet demokratike dhe dashuri për vendin e tyre. Ata që duan që vendi i tyre të ketë një të ardhme, dhe jo vetëm të flasë, por edhe të bëjë diçka, siç është Opozita e Bashkuar dhe Presidenti i saj, janë atdhetarë të vërtetë, në traditën e mirë, të vjetër evropiane. Unë mendoj se është e drejtë të themi, për një herë, se kjo lëvizje e Opozitës së Bashkuar dhe ky President janë strukturat e vetme që mund të garantojnë Shqipërinë një të ardhme të sigurt në Komunitetin Evropian.
Shumë njerëz kanë ikur nga Shqipëria në vitet e fundit, dhe njerëzit janë të pakënaqur. Kjo duket se po bëhet ngadalë në një gjendje të përhershme. Si e shpjegoni këtë pakënaqësi? Politikanët japin premtime që nuk mbahen. Ku është faji?
Henze: Qeveria Rama dhe zyrtarët e saj. Shqipëria është bërë një shtet njëpalësh. Bashkitë janë të infiltruara dhe pothuajse 100% të okupuara nga zyrtarët e qeverisë një-palëshe të Ramës dhe më pas ekziston kjo lëvizje e paqartë e zonjës Hajdari, e cila e quan veten opozitë në parlamentin jofunksional të Shqipërisë. Në fillim të kapjes së pushtetit të Ramës pati një zgjedhje parlamentare në vitin 2017 të manipuluar nga përfaqësuesit e partisë në pushtet, në 2018 heqjen e gjykatave supreme dhe kështu shfuqizimin e shtetit të së drejtës dhe rrjedhimisht të demokracisë, dhe në vitin 2019 në mënyrë të paligjshme zhvilloi zgjedhjet lokale. Në vitin 2020, sulmi i qeverisë ndaj lirisë së shtypit dhe shkatërrimit të trashëgimisë kulturore kombëtare, Teatri Shtetëror, simbol i historisë shqiptare. Marrëveshja e 5 qershorit 2020 u negociua dhe u nënshkrua nga partia në pushtet dhe opozita e zgjedhur, e bashkuar, e udhëhequr nga Lulzim Basha, dhe nga fuqitë mbrojtëse të Shqipërisë: SHBA, BE, Gjermani, Britani e Madhe.Sigurisht, parimi: Pacta sunt servanda vlen edhe këtu. Z. Rama nuk do të largohet nga kontrata e 05 qershorit 2020 aq lehtë. Një anulim i kontratës: nuk është e mundur. Sfondi është marrëveshja e 14 janarit 2020 për kornizën e bashkëpunimit për reformën zgjedhore midis opozitës së bashkuar dhe qeverisë. Deklarata e kryeministrit Rama më 10 korrik se ai do të mbështesë ndryshimet kushtetuese që do të prishnin marrëveshjen e 5 qershorit për reformën zgjedhore duke ndryshuar në mënyrë të njëanshme sistemin zgjedhor erdhi një ditë pasi Rama njoftoi publikisht se nuk kishte miratimin e mjaftueshëm në parlament. Sidoqoftë, siç doli, ky ishte një lajm i gabuar dhe u refuzua nga të ashtuquajturit deputetë parlamentarë të opozitës. Këta deputetë komunikuan se ishte arritur një shumicë e kërkuar. Ky ndryshim i papritur në pozicionin e Ramës erdhi pasi Partia Socialiste dhe përfaqësuesi i saj në Këshillin Politik kishin refuzuar në mënyrë të përsëritur dhe publikisht çdo ndryshim në sistem, përfshirë propozimin për listat e hapura dhe propozimin për ndryshime kushtetuese, gjatë negociatave për Këshillin Politik dhe para dhe pas marrëveshjes së 5 qershorit për reformën zgjedhore. Ky proces tregon që Rama dhe qeveria e tij, përfshirë opozitën ndoshta të paligjshme në parlament, personin e Hajdarit, është i dukshëm, dhe nuk është një përfaqësues i besueshëm i popullit shqiptar ose i bashkësisë ndërkombëtare. Drafti i ri që është tani para nesh nuk është në përputhje me standardet evropiane, dhe bie në kundërshtim me standardet minimale të demokracisë, veçanërisht në ndalimin e koalicionit, një qasje tipike post-komuniste nga shekulli XIX. Përjashton pjesën më të madhe të elektoratit shqiptar nga procesi i formimit të mendimit, dhe ideja e një ndryshimi kushtetues përfaqëson një shkelje masive të kushtetutës, me fjalë të tjera, çoroditjen e drejtësisë që është e rëndësishme sipas ligjit penal, dhe popullit shqiptar, sovrani, por edhe bashkësia ndërkombëtare nuk ka më asnjë besim në veprimet e Ramës dhe shokëve të tij në parlament. Çfarë rezultati, zoti Rama, zonja Hajdari, ata i kanë kthyer shpinën kombit shqiptar dhe Evropës, për të ardhmen. Më 10 qershor 2020 ata janë bërë njerëz të së kaluarës, Përveç kësaj, ekziston kërcënimi masiv nga kryeministri Rama, i cili akuzohet për korrupsion, mashtrim elektoral, formimin e një organizate kriminale, tradhti (në këtë rast negociatat me Serbinë) dhe shkelje masive të kushtetutës, ndër të tjera, si shkelje e ligjit. Z. Rama imponon akuza të pavërteta dhe kërcënon me anë të tëitter, në 11 korrik 2020, ora 12.53, opozita e zgjedhur demokratike, e drejtuar nga demokrati Lulzim Basha, dhe kështu indirekt edhe bashkësia ndërkombëtare, pra SHBA, BE dhe Gjermani, që morën pjesë në marrëveshje për ligjin zgjedhor me angazhim. Unë citoj: “… ndaloni ofendimet dhe kërcënimet, mos thoni që marrëveshja e 5 qershorit është prishur, se marrëveshja është bërë me ta dhe për ta, jo për ne! Ne nuk duam ose duam asnjë palë administrimi i zgjedhjeve, kështu që mos na provokoni të … “. Përpjekja tani për të zbatuar një ndalim antidemokratik të koalicioneve po çon në një emergjencë të vërtetë kushtetuese dhe legjislative. Meqenëse asnjë gjykatë funksionuese nuk ekziston për tre vjet, kushtetuta nuk mund të ndryshohet. Nëse kjo do të ndodhte, do të përbënte një shkelje serioze të Kushtetutës. Qeveria dhe parlamenti jofunksional do të ishin armiq të kushtetutës. Një model që është tipik, si zhvillimi i një diktature. Prandaj do të ishte e nevojshme heqja e qeverisë, shpërbërja e parlamentit, zbatimi i një qeverie ekspertësh dhe zgjedhjet e reja të menjëhershme. Sistemet priren të përqendrojnë energjinë atje ku është. Henze: Jo vetëm për t’u përqendruar, për të çimentuar, dhe kjo mund të shkatërrojë një shoqëri. Tani jemi duke e provuar këtë në Shqipëri. Një grup rreth personit Hajdari, e cila nuk u zgjodh nga qytetari shqiptar, nga sovrani, të cilët ishin fillimisht në listat e partive të opozitës, shumica e tyre u zhduk nga këto parti pas zgjedhjeve të fundit parlamentare në 2017 dhe kështu madje edhe anëtarësimi i tyre në listat e mbyllura u tërhoq. Qeveria nuk ishte e interesuar për këtë. Rama dëshironte të parandalonte që opozita të linte parlamentin jofunksional në pranverën e vitit 2019, pas tërheqjes së ligjshme dhe të saktë të opozitës, kështu që solli në vete disa persona që nuk kanë më asnjë lidhje me listën dhe i futi në parlament. Një shkelje absolute e kushtetutës. Mund të argumentohet se ekziston një opozitë antidemokratike në parlamentin jofunksional shqiptar, shumica e të cilëve janë luftëtarë të politikës qeveritare. Shumica e anëtarëve të parlamentit e shohin veten si funksionarë të partisë në pushtet dhe nuk mendojnë jashtë kutisë. Ata nuk mund të mendojnë dhe të veprojnë më lirshëm, duke harruar qytetarin shqiptar. Partitë kanë pretendimin për pushtet mbi gjithçka që varet nga politika lokale. Për më tepër, asnjë artikull në kushtetutë nuk tallet aq sa urdhërimi të jetë ai që në të vërtetë mendohet të jetë një Anëtar i Parlamentit. Anëtari i Parlamentit është përfaqësuesi i të gjithë njerëzve dhe nuk është i detyruar me urdhra dhe udhëzime. Ai i nënshtrohet vetëm ndërgjegjes së tij. Shteti njëpalësh dhe mungesa e sundimit të ligjit – ky kombinim shkatërron shtetin shqiptar dhe mundësinë e pranimit në BE.
Deri më tani, shumë shqiptarë kanë vdekur nga Covid dhe janë infektuar.
Henze: Po. Sipas mendimit tim, qeveria shqiptare i ka bërë Ramës një punë shumë të keqe. Arsyeja kryesore për këtë është se Rama nuk mendon në aspektin strategjik, gjithashtu në lidhje me virusin, ai po mendon vetëm për qëndrimin e tij në pushtet. Ai kurrë nuk ka pasur një strategji si ta luftojë këtë pandemi. Ai vetëm dhe ministrat e tij janë përgjegjës për shumë shqiptarë të vdekur dhe stafin e infektuar të spitalit. Ai mendon se mund të flasë për të dalë nga kjo. Në fillimin e epidemisë, ai thjesht nuk donte të dëgjonte se ky është një problem. Kjo gjendje vazhdoi për 3.5 muaj, koha e vlefshme është humbur. Provat ishin të qarta që nga janari i vitit 2020. Profesionistët, siç është shqiptari Prof. Dr. Shehu, i cili ishte me mua në një konferencë shëndetësore në Tiranë në janar dhe shkurt, kishin deklaruar mjaft qartë: “Ky virus në Kinë është një problem i madh për Shqipërinë, veprimet duhet të ndërmerren menjëherë “. Por qeveria nuk donte të dëgjonte ndonjë gjë kritike, bëri shaka për virusin dhe ne, dhe nga fundi i marsit dërgoi tanke nëpër rrugë, sikur të luftosh një virus me tanke. Një dështim i vërtetë i sistemit.
A kemi nevojë për politikanë model dhe a ekzistojnë politikanët e këtij lloji madje në Shqipëri?
Henze: Politikanë krejtësisht jorealiste si Rama nuk kanë nevojë për to. Ai tashmë është një person për plehrat e historisë. Kishin modele rolesh. Populli shqiptar, me udhëheqësit e tyre në atë kohë, tronditi regjimin e tmerrshëm komunist në 1992, ata ndihmuan shqiptarët në Kosovë që ishin në prag të gjenocidit nga serbët, Milosoviç dhe Vuçiç ishin në qeveri në Beograd në atë kohë, a shumë. Në periudhën midis 1992 dhe 2013 jo gjithçka ishte e bukur dhe jo gjithçka ishte bërë si duhet. Por Shqipëria është zhvilluar dhe është bërë anëtare e botës perëndimore, ata kanë lidhur traktate të shumta ndërkombëtare dhe kanë bërë përparime të mëdha. Vetëm nga 2013 e tutje ka pasur një regresion, nën Ramën. Tani në krizë, qoftë njerëz të njohur nga sektori kulturor ata që i rezistuan prishjes së teatrit të vlefshëm shtetëror, si Robert Budina apo drejtuesi i Opozitës së Bashkuar Lulzim Basha dhe gjithashtu presidenti i tyre Ilir Meta dhe shumë personalitete të tjera, të cilat nuk mund t’i rendis këtu të gjithë individualisht, të tregojnë në këto ditë se ata janë të gatshëm të luftojnë për të ardhmen e kombit të tyre dhe ata e vendosin këtë angazhim në qendër të jetës së tyre. Kjo është shumë mbreslënëse, jep shpresë për të ardhmen e Shqipërisë dhe bashkësia ndërkombëtare gjithashtu e shikon këtë me shumë respekt. Kombi shqiptar duhet të jetë krenar për të dhe të bëhet më i guximshëm. Mos lejoni që rezultatet e revolucionit të 1992, zhvillimi deri në 2013 dhe një anëtarësim në perspektivë në BE të reduktohet në rrënoja nga qeveria aktuale dhe përfaqësuesit e parlamentit jofunksional në Shqipëri. Ekonomia shqiptare po hyn në një fazë kritike – rritje të korrupsionit, pasiguri juridike, paqëndrueshmëri politike, pa ndarje të pushteteve, katastrofa natyrore dhe tani një pandemi, konflikte, rritje minus. Në të njëjtën kohë, borxhi kombëtar i Shqipërisë po rritet në nivele të pashembullt. Sa e rëndë është situata? Henze: Është shumë kritike. Përveç veprimeve të rrezikshme antidemokratike të qeverisë Rama dhe Balla dhe një parlament të paligjshëm, jofunksional, i cili megjithatë po sjell ndryshime kushtetuese. Thelbi i rrëzimit ekonomik të Shqipërisë qëndron në dështimin e qeverisë Rama. Kjo çon, për shembull, në një rritje të konsiderueshme të trafikut të drogës në Evropë dhe Rusi që kur qeveria Rama mori përsipër në 2013, për të mos përmendur një rritje të konsiderueshme të pastrimit të parave. Pastrimi i parave përdoret për të financuar terrorizmin ndërkombëtar, dhe Rama mban përgjegjësi politike për këtë. Prandaj qeveria shqiptare duhet të ndajë përgjegjësinë politike për këtë. Dhe kjo nuk është aq shumë ciklike sa është strukturore. Në muajt e ardhshëm do të pësojmë një rënie ekonomike me përmasa të pashembullt në Shqipëri, dhe qeveria po bën gabime në fushën e kontrollit pandemik mjekësor, dhe nuk shoh ndonjë provë të programeve të rindërtimit ekonomik. Pas kthimit të borxhit, borxhi kombëtar i shtatë vendeve më të mëdha industriale është rritur masivisht që nga shpërthimi i krizës financiare.
Tani rritja po ngadalësohet. Sa kohë mund të vazhdojë kjo, veçanërisht në Shqipëri?
Henze: Siç e dini, unë kam paralajmëruar për vite me radhë kundër borxhit të tepërt kombëtar. Nuk është më e pranueshme për Shqipërinë, zyrtarisht ajo aktualisht është në 80%. A është e saktë kjo shifër? Kemi dyshime serioze. Sidoqoftë, përveç këtij borxhi kombëtar të deklaruar publikisht të Shqipërisë, ekziston një tjetër borxh kombëtar i fshehur në Shqipëri. Ky borxh i nënkuptuar kombëtar është relativisht i panjohur për publikun dhe deri më tani vetëm pjesërisht është mbuluar nga opozita. Ai përmban të gjitha detyrimet e pagesës së shtetit shqiptar që janë në vonesë në të ardhmen. Këto detyrime ekzistojnë, për shembull, ndaj kontribuesve në sigurimin e pensionit ligjor ose sigurimit shëndetësor, PPP, pandemia e përfitimeve ad hoc. Ato gjithashtu vlejnë për të drejtat e fituara, të opozitës. Ai përmban të gjitha detyrimet e pagesës së shtetit shqiptar që janë në vonesë në të ardhmen. Këto detyrime ekzistojnë, për shembull, ndaj kontribuesve në sigurimin e pensionit ligjor ose sigurimit shëndetësor, PPP, pandemia e përfitimeve ad hoc. Ato gjithashtu vlejnë për të drejtat e fituara, pretendimet për dëmet ose të drejtat e pensionit të nëpunësve civilë. Kriza në rritje ekonomike dhe trajtimi joprofesional i pandemisë po çon në shpenzime të konsiderueshme shtesë në sektorin shoqëror, në kolaps të ekonomisë dhe në një ulje të të ardhurave nga taksat, në mënyrë që këtë vit një borxh kombëtar mbi 100% të mund të jetë me siguri pritet.
Çarë duhet të bëhet?
Henze: Borxhi i nënkuptuar lind nga ndryshimi midis premtimeve të performancës të krijuara aktualisht, të paspecifikuara të politikës dhe të ardhurave të ardhshme në lidhje me të tashmen, të cilat nuk janë të mjaftueshme për të përmbushur këto premtime. Shuma e detyrimeve të fshehura mund të ndikohet në masë dhe fuqimisht nga reformat e ardhshme politike. Për shembull, nëse vlera e tanishme e kontributit të ardhshëm dhe të ardhurave nga taksat është e pamjaftueshme për të përmbushur vlerën aktuale të detyrimeve të ardhshme të qeverisë për pagesa, detyrimet mund të zvogëlohen me një reformë të sistemit ekonomik. Një paketë e mirë ekonomike dhe sociale, mbi të cilën ne kemi punuar dhe e mbështetur nga Evropa, siç parashikohet nga Opozita e Bashkuar, PD, është çelësi për të riparuar sistemin shqiptar dhe për anëtarësimin në BE. Nga njëra anë, politika e Ramës ka krijuar një borxh strukturor të konsiderueshëm, të karakterizuar nga boshllëqe të financimit afatgjatë që vazhdojnë përtej ciklit ekonomik. Ato përfaqësojnë një mospërputhje të përhershme midis shpenzimeve qeveritare dhe të ardhurave që ai përfaqëson. Për të llogaritur këtë deficit strukturor, transaksionet ciklike dhe financiare zbriten nga borxhi i ri. Ky borxh strukturor i ri duhet të kufizohet në një maksimum prej 0.35% të PBB-së nominale. Unë nuk mund të shoh për momentin që qeveria shqiptare e Ramës po zbaton këtë kufizim. Shifrat e komunikuara nga qeveria janë problematike dhe nuk mund të verifikohen aktualisht. Borxhi strukturor zbulon mëkatet fiskale të së kaluarës së qeverisë shqiptare të Ramës. Zhdukja e borxhit strukturor është e vështirë sepse një pjesë e madhe e shpenzimeve është afatgjatë. Ato përfshijnë detyrime pagese afatgjata në formën e pagesave të interesit, shpenzimeve të personelit, PPP, obligacioneve, etj. Marrja e borxhit të mëtejshëm në këtë shtet dhe mbështetja në sistemin e shpenzimeve të deficitit për të stimuluar ekonominë dhe për të rritur kapacitetin e prodhimit, gjë që stimulon ekonominë e përgjithshme kërkesa dhe mund të krijojë një cikël ekonomik simetrik, në mënyrë që deficitet që pastaj lindin të balancohen nga tepricat, mund të çojnë në sukses në Gjermani, por jo në Shqipëri. Në thelb, Shqipëria është prishur, dhe asnjë sistem i shpenzimeve të deficitit nuk mund të ndihmojë. Personat me përgjegjësi politike: Rama, Balla dhe luftëtarët e tyre. E keni fjalën se nuk mund të shikojmë përpara?
Japonia është në borxh me më shumë se 240 përqind të prodhimit të saj ekonomik, Italia me 140 përqind dhe SH.B.A. me 108 përqind – dhe prirja po rritet. Çfarë kuptojnë këto nivele të borxhit për një rritje ekonomike afatgjatë?
Henze: Këto vende kanë kapital të mjaftueshëm, rezerva valutore dhe, më e rëndësishmja, ato janë ekonomi funksionuese dhe shtete kushtetuese me një demokraci funksionuese dhe një ekonomi shumë të madhe prodhuese. Ekonomia shqiptare dhe shteti i mirëqenies janë nxitur në pas 7 vjetësh të qeverisë Rama. Në këtë drejtim, Shqipëria nuk mund të përballojë ndonjë borxhe të mëtejshme. Ata që nuk prodhojnë asgjë nuk mund të shpenzojnë asgjë. Në afat të shkurtër, pra, duhet të ketë një ndryshim të qeverisë. Në një afat të gjatë, shqiptarët do të duhet të paguajnë çmimin. E njëjta vlen edhe për borxhin: nuk ka diçka të tillë si “dreka falas”. Të gjithë ata që besojnë se borxhi nuk ka asnjë rrezik në kushtet e tanishme, luajnë poshtë ose madje injorojnë atë që mund të shkojë keq, ata rrezikojnë të ardhmen e shqiptarëve të palodhur.
Çfarë saktësisht mund të shkojë keq?
Henze: Për shembull, ekziston fakti që borxhi i qeverisë, siç tregohet në statistikë, shpesh është vetëm gjysma e së vërtetës, zakonisht vetëm një pjesë e vogël e barrës reale. Për shembull, dimensioni i të drejtës që pensionistët dhe punonjësit e shtetit shqiptar, të cilët kanë struktura për të ardhurat e ardhshme tatimore, janë plotësisht të nënvlerësuara. Më në fund, shumica e sistemeve sociale janë si borxhi në kuptimin që shteti merr para nga popullata që punon duke premtuar se do t’i paguajë me interes kur ato janë të vjetra. Ky është edhe rasti në Shqipëri. Qeveria Rama aktualisht nuk është në gjendje ta mbajë këtë premtim, për shembull financon të gjitha pagat e shtetit përmes një sistemi faktorizimi. Çfarë do të thotë kjo? Pretendimet tatimore të së ardhmes do të shiten dhe kështu janë financuar pagat vitet e fundit. Tani të ardhurat e taksave po bien, ad hoc dhe masivisht. Si rezultat, ky sistem i financimit të shtetit nuk funksionon më. Kështu që Shqipëria rrit kreditë e saj në tregun e bonove, me norma interesi shumë të larta. Shqipëria po rrëshqet në falimentim kombëtar dhe në fund populli shqiptar do të humbasë të gjitha kursimet e tij. Rezulton se qeveria shqiptare e Ramës nuk ka zgjidhje për problemet aktuale.
Ku qendron problemi? Shteti mund të rregullojë normën e interesit në varësi të normës së tregut të kapitalit.
Henze: Ju shikoni, mesatarisht, vendet e industrializuara shpenzojnë aktualisht rreth tetë përqind të prodhimit të tyre ekonomik për pensionet, në Itali dhe Greqi, deri në 16 përqind. Në fakt, taksat e ardhshme në Shqipëri, të caktuara për pagimin e pensioneve, tejkalojnë taksat e ardhshme të caktuara për pagimin e borxheve shumë herë më shumë. Zgjidhja do të ishte një program i shëndoshë ekonomik dhe shoqëror, më shumë rritje dhe për rrjedhojë më shumë të ardhura dhe konsum të taksave. Por, për ta bërë këtë, ata kanë nevojë për një ndryshim në udhëheqjen e vendit. Qeveria aktuale nuk ka, siç e kuptojmë ne, nuk ka ekspertizën e nevojshme.
Rreziqet e vërteta të borxhit fshihen në Shqipëri?
Henze: Po, dhe çka është më tepër, shumë prej predikuesve dhe propaganduesve të partisë qeverisëse të Ramës, dhe ka shumë prej tyre, në Shqipëri, në Berlin dhe Bruksel, gabimisht supozojnë se kriza e tanishme do të ndjekë një model të ngjashëm me atë që ndodhi në të kaluarën. Se bashkësia ndërkombëtare do të ndihmojë përsëri dhe se normat e interesit të tregut të kapitalit do të bien në tronditjen tjetër ekonomike. Historia e krizave na mëson se ky është një supozim joserioz, madje edhe i rrezikshëm. Siç po shohim tani në Shqipëri. Prandaj kërkohen reforma ekonomike. Vetëm një ndryshim i qeverisë mund të ndihmojë Shqipërinë. Sovrani, populli shqiptar tani duhet të reagojë. Nuk janë Evropianët, SHBA, Turqia apo Kina që mund të ndihmojnë; shqiptarët tani duhet të sqarojnë çështjet e tyre politike të brendshme dhe ta bëjnë këtë shpejt. Jo vetëm që nivelet e borxhit të Shqipërisë janë shumë të larta, bilanci i bankës shtetërore duket se është i fryrë. A jemi ne edhe të pajisur për krizën aktuale? Ky është vërtet një problem. Banka qendrore e Shqipërisë nuk ka vend për manovrim. Politika fiskale dhe ekonomike duhet të bëjë gjërat ashtu si duhet në këtë krizë – për më tepër arsye për të krijuar hapësirë për manovrim këtu. Nëse shikoni qeverinë aktuale, besimi im është në zero, ka dështime absolute në qeveri dhe në parlamentin shqiptar, ata mund të paraqesin aplikime për subvencione në institucionet ndërkombëtare dhe të bëjnë propagandë, por ata nuk kanë ide, as strategji, jo zgjidhje për të zgjidhur krizën shqiptare.
Si e vlerësoni në përgjithësi menaxhimin e krizave të bankës shtetërore dhe qeverisë që nga shpërthimi i pandemisë?
Henze: Ata ose kanë ndërmarrë pak veprim dhe nëse kanë reaguar, atëherë shumë vonë ose gabim. Pa ndërhyrjet masive nga BE në vitet e fundit, kriza do të merrte një dimension krejtësisht tjetër dhe Shqipëria do të ishte e falimentuar shumë kohë më parë. Sidoqoftë, qeveria Rama nuk po merr seriozisht përgjegjësinë që mbart aktualisht. Në kushtetutë, ata pritet të kujdesen për drejtësinë sociale, shtetin e së drejtës ose politikën ekonomike. Mosveprimi i Ramës është problematik: përfundimisht çon në kaosin që tani ekziston. Kaosi është saponifikuesi i ekonomisë dhe ardhmërisë së vendit.
Çfarë rreziqesh të tjera shihni në Shqipëri?
Henze: Sipas mendimit tim, ndryshimet në rritje midis të pasurve dhe të varfërve, ndryshimi demografik dhe eksodi masiv i shoqëruar i popullatës së re shqiptare paraqesin një sfidë të madhe. Klasa e mesme në Shqipëri është shumë e vogël dhe një shoqëri në zhvillim ka nevojë për njerëz të rinj, të arsimuar, për të filluar familjet në Shqipëri. Rama u premtoi shqiptarëve zgjidhje të dukshme të lehta në 2013 dhe 2017. Këto ngjallin shpresa të mëdha sidomos në pjesën më të varfër të popullatës shqiptare. Sidoqoftë, në shumë raste, këto zgjidhje nuk zbatohen kurrë, gjë që përfundimisht çon në zhgënjim dhe zhgënjim të madh. Ata ndjehen të mashtruar për të ardhmen e tyre dhe ndjejnë se janë në duar të mira. Përveç pakënaqësisë në rritje, përshtypja se angazhimi i qeverisë Rama është i drejtuar kundër popullit dhe kundër pakicave po stabilizohet. Ky shtet njëpalësh do të thotë që mendimet e ndryshme të qytetarëve individualë janë të humbur. Ndjenja se diversiteti i mendimit është i parëndësishëm në Shqipëri përfundimisht sjell rritje të zhgënjimit politik dhe ikjes nga Shqipëria. Së bashku me ne, partnerët nga Partitë Popullore Evropiane, Opozita e Bashkuar gjatë muajve të fundit ka hartuar module praktike në sektorin ekonomik dhe social, të cilat do të zbatohen shumë shpejt në dobi të popullit shqiptar kur të marrë detyrën. Sipas mendimit tonë, Shqipëria ka potencialin për tu bërë Zvicra e Ballkanit, thjesht duhet ta dëshirosh dhe ta bësh atë.
Si politikan ekonomik dhe menaxher me një opinion publik për çështje politike, cili është pozicioni juaj themelor? Brexit, tarifat tregtare, kriza e Hong Kongut – hyrja e Shqipërisë në BE, Covid 19 – ka shumë çështje që thjesht presin të diskutohen, për të marrë një qëndrim?
Henze: Kohët në të cilat menaxherët e BE-së mund të rezervohen për çështje politike kanë përfunduar. Unë mendoj se është e rëndësishme të tregohet një qëndrim. Por kjo varet nga drejtimi. Komunizmi, fashizmi dhe qeverisja autoritare, e të korruptuara janë mjete të djallit. Unë kurrë nuk do të bëja një rekomandim zgjedhor për organizata dhe individë të tillë. Familja ime vuajti shumë në shekullin 20 nën fashizmin dhe më pas nën komunizëm. Ne e dimë se sa të vlefshme janë të drejtat e njeriut, liria dhe madje një gjykatë kushtetuese. Prandaj, unë duhet dhe dua që gjithmonë të tregoj pasoja të rëndësishme për Evropën tonë. Kjo është arsyeja pse unë pothuajse me siguri do të vazhdoj të bëj deklarata publike për çështje politike në Shqipëri, gjithashtu; Unë kujdesem për vendin, njerëzit e tij, miqtë e mi atje dhe kulturën e tij.
Shqipëria është një vend fantastik, por mund të jetë edhe më mirë. A do të shohim përsëri në Shqipëri?
Henze: Padyshim, kam vizituar për herë të fundit në veri, në drejtim të Kosovës dhe në jug të Shqipërisë në vitet 1990, kjo ishte kohë më parë. Opozita e Bashkuar gjithashtu, sigurisht, ka mbështetjen tonë të plotë në zgjedhjet parlamentare të ardhshme që tani kërkohen në vitin 2020 dhe në rivotimin e zgjedhjeve lokale. Ne do t’i ndihmojmë ata në planet e tyre për t’u bërë anëtare të BE-së.
